ក្នុងវចនានុក្រមខ្មែរពន្យល់ថា “ក្រមា” ជាសំពត់ត្បាញដោយអំបោះ មានក្រឡាខ្វែង សម្រាប់ផ្លាស់ងូតទឹក។ បច្ចុប្បន្នពាក្យក្រមា ហាក់ដូចជាបានជ្រួតជ្រាបទូលំទូលាយពេញសង្គមខ្មែរ ដែលគេអាចនិយាយយល់ទូទៅស្រេចទៅហើយ។ ដើមឡើយមនុស្សខ្មែរស្គាល់ច្បាស់ពាក្យថា “កន្សែង” ហើយប្រើជាប់ដើមដានមកហូរហែដូចជា កន្សែងសូត្រ កន្សែងដៃ កន្សែងពានា កន្សែងយ័ន្រ្ត… ដែលអាចត្បាញពីសរសៃសូត្រ ឬត្បាញពីអំបោះ ឬត្បាញពីវត្ថុធាតុផ្សេងៗទៀត។ ប៉ុន្តែយ៉ាងណាក្តី សង្គមខ្មែរចាត់ទុកកន្សែង ឬក្រមា ជាវត្ថុសំខាន់ ដ្បិតជាសំពត់មួយផ្ទាំងប៉ុណ្ណោះ តែបានភ្ជាប់នូវតម្លៃខ្លឹមសារ និងអត្តសញ្ញាណវប្បធម៌ជ្រាលជ្រៅក្រៃលែង រហូតបានជាប់ចុះក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីនៃមនុស្សជាតិរបស់អង្គការយូណេស្កូ កាលពីថ្ងៃទី៤ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២៤ នៅទីក្រុងអាសង់ស្យុង សាធារណរដ្ឋប៉ារ៉ាហ្កាយ តាមរយៈសេចក្តីសម្រេច 19.COM 7.b.27។
ជាទូទៅក្រមាខ្មែរ ច្រើនតែមានក្រឡាខ្វែងគ្នាតូច ឬធំ និងមានពណ៌ផ្សេងៗដូចជា ពណ៌ខៀវ-ស(ក្រមាជ្រលក់ត្រុំ) ពណ៌ក្រហម-ស ឬប្រភេទកន្សែងរើសជាយ ឬកន្សែងលើកគោម តាមបែបអ្នកស្រុកប៉ែកខាងជើង (ក្នុងខេត្តបន្ទាយមានជ័យ)។ ចំណែកឯកីសម្រាប់ត្បាញក្រមាបច្ចុប្បន្នឃើញមានពីរប្រភេទ គឺកីបុរាណត្បាញ (រូបលេខ៣) និងកីទំនើបពាក់កណ្តាលស្វ័យប្រវត្តិ ពោលគឺកីត្បាញដោយប្រើម៉ាស៊ីន។ វត្ថុធាតុសំខាន់ដែលយកមកត្បាញក្រមា គឺអំបោះ។ អំបោះអាចមាន៣ប្រភេទគឺអំបោះសម្ដី ឬអំបោះហោ ឬអំបោះឆៅ អំបោះហុង និងអំបោះសូត្រ។ ចំណេះជំនាញត្បាញក្រមាបានផ្ទេរបន្តឥតដាច់ពីជំនាន់មួយទៅជំនាន់មួយរហូតដល់សព្វថ្ងៃ បើទោះបីជាបច្ចេកទេស និងសម្ភារៈផលិតមានការវិវឌ្ឍខ្លះៗទៅតាមសម័យកាល និងពេលវេលាក៏ដោយ។
ក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃនៃសង្គមខ្មែរ ជាពិសេសចំពោះកសិករអ្នកស្រែចម្ការ ក្រមាអាចប្រើបានច្រើនបែបយ៉ាងណាស់ រាប់តាំងពីសម្រាប់ស្លៀកដណ្តប់ វេចខ្ចប់ ក្រាល ទទូរ ឆ្នួត បង់ក ពានា… ហើយគេអាចត្បាញលក់ដូរ ទុកជារបរដោះស្រាយជីវភាពបានផងដែរ។ ក្នុងបរិបទប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់វប្បធម៌ ក្រមាគឺជាផ្ទាំងសំពត់យ៉ាងវិសេស ប្រើក្នុងពិធីមង្គលការ ពិធីបុណ្យ កិច្ចពិធី ក្នុងល្បែងប្រជាប្រិយ និងប្រើប្រាស់ជាវត្ថុបង្ហាញអំពីអត្តសញ្ញាណវប្បធម៌។ រីឯការប្រើក្នុងបរិបទសម័យថ្មី ក្រមា គឺជាវត្ថុអនុស្សាវរីយ៍មួយយ៉ាងល្អ និងសមរម្យសម្រាប់ជូនគ្នាទៅវិញទៅមក ឬជាវត្ថុតាំងលម្អ ឬអាចច្នៃជាសម្លៀកបំពាក់ ឬរបស់ប្រើប្រាស់ផ្សេងៗជាដើម។
ក្រមា ក្រៅពីប្រើប្រាស់ក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ ប្រើក្នុងពិធីបុណ្យ ឬប្រើក្នុងកាលទេសផ្សេងៗដូចរៀបរាប់ខាងលើ គេសង្កេតឃើញក្រមាប្រើជានិមិត្តរូបក្នុងកិច្ចពិធីដ៏គួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍សិក្សាស្វែងយល់ តែងប្រារព្ធនៅក្នុងខេត្តសៀមរាប និងខេត្តកំពង់ធំ។ នៅខេត្តសៀមរាប គឺជាពិធីបុណ្យប្លុងក្រឡាន ក្នុងភូមិនគរក្រៅ(ចំណុះវត្តថ្មី) នៃក្រុងអង្គរធំ។ ពិធីនេះ តែងប្រារព្ធក្នុងខែមាឃ(ខែកុម្ភៈ) នៅបរិវេណសាលាបុណ្យ។
ក្នុងពិធីបុណ្យប្លុងក្រឡាន ពេលថ្ងៃអ្នកស្រុកធ្វើក្រឡានចម្អិនតាមផ្ទះ លុះវេលាព្រលប់គេនាំយកក្រឡាន និងទេយ្យវត្ថុផ្សេងៗជួបជុំគ្នានៅសាលាបុណ្យ។ ដំបូងបំផុតនៃកិច្ចពិធី គឺនមស្ការព្រះរតនត្រៃតាមទម្លាប់សាសនា។ បន្ទាប់មក លោកអាចារ្យដឹកនាំអុជទៀនធូប ដោតលើគំនរក្រឡាន និងទេយ្យវត្ថុផ្សេងៗ ដែលអ្នកស្រុករៀបជាគំនរគ្របស្លឹកឈើទុកនៅក្រៅសាលា រួចហើយទើបក្រាលក្រមាបន្តគ្នានៅជុំវិញគំនរក្រឡាន និងទេយ្យវត្ថុទាំងនោះ។ ចុងក្រោយ នៅពេលព្រះសង្ឃធ្វើកិច្ចផ្សេងៗលើសាលាចប់ ក៏និមន្តចុះមកចង្រ្កមយ៉ាងស្ងៀមស្ងាត់ជាន់លើក្រមា ដើម្បីធ្វើកិច្ច “ទស់បន្លុង” ដែលប្លុងទុកក្រៅសាលានោះ។
បើពិចារណាកិច្ចត្រង់នេះបន្តិចអាចយល់បានថា ទីកន្លែងធ្វើកិច្ចប្លុងក្រឡានគឺជា “ព្រៃ”។ គំនិតដែលយល់ថាកន្លែងធ្វើកិច្ចជាព្រៃនៅទីនេះ គឺពុំមែន “ព្រៃធម្មតា” ដោយគ្រាន់តែឧបកិច្ចកាច់មែកឈើគ្របដូចនិយាយខាងដើមឡើយ គឺជាព្រៃមានបន្លា ដុំថ្មតូចធំ ពុំរាបស្មើ… ដែលព្រះសង្ឃពិបាកនិមន្តដោយជើងទទេ។ ដូច្នេះហើយ អ្នកស្រុកដែលមានក្រមាជាប់នឹងខ្លួន កើតសេចក្តីជ្រះថ្លាក្រាល “ក្រមា” ប្រៀបដូចជា “ផ្លូវ”។ សូមរំឭកថា ក្នុងជំនឿអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ក្នុងពិធីបុណ្យអភិសេក ឬបុណ្យខ្លះទៀត អ្នកស្រុកតែងកើតសទ្ធាជ្រះថ្លាទៅក្រាបផ្ទាល់ដីឲ្យព្រះសង្ឃជាន់និមន្តជាន់ពីលើ ដូចក្នុងពុទ្ធប្រវត្តិដែលសុមេធតាបសបានក្រាបឲ្យព្រះពុទ្ធនិមន្តឆ្លងទឹកដែរ។
ដោយឡែក ចំពោះពិធីឡើងអ្នកតា ឬហៅម្យ៉ាងទៀតថាច្រត់ព្រះនង្គ័ល នៅខេត្តកំពង់ធំ គេតែងធ្វើរៀងរាល់ឆ្នាំនៅក្នុងខែពិសាខ។ ពិធីនេះ តែឃើញប្រារព្ធក្នុងភូមិសំបូរ (ស្រុកប្រាសាទសំបូរ) និងភូមិចំណារចាស់(ស្រុកប្រាសាទបល័ង្ក) ក្នុងតំបន់ប្រាសាទសំបូរព្រៃគុក។ ប៉ុន្តែនៅភូមិចំណារចាស់ អ្នកភូមិតែងយកស្រូវជារណ្តាប់សំខាន់មកចាក់ចូល
គ្នាក្នុងកញ្ជីមួយ យកក្រមារៀងខ្លួនក្រាល(អ្នកខ្លះដាក់មួក)ខាងមុខខ្ទមអ្នកតា។ បើនិយាយ សង្ខេប បន្ទាប់ពីសែនព្រេនអ្នកតាចាស់ស្រុក និងអញ្ជើញអមនុស្សជិតឆ្ងាយមកសេពសោយសំណែនរួច គេធ្វើកិច្ចបញ្ចូលរូបអ្នកតា។ ពេលនោះរូបស្នងក៏ទទួលយកសំណែនសេពសោយសប្បាយ រួចចាប់យកគ្រាប់ស្រូវពីក្នុងកញ្ជីព្រាចព្រោះទៅគ្រប់ក្រមា។ បន្ទាប់ មកគេប្រមូលស្រូវដែលធ្លាក់លើក្រមា ឬមួករៀងៗខ្លួន។ ស្រូវមួយចំណែកយកទៅថ្វាយអ្នកតាក្នុងខ្ទម (អ្នកស្រុកហៅថាយកចូលឃ្លាំង ឬបំពេញឃ្លាំង) ហើយមួយចំណែកទៀតគេយកទៅផ្ទះទុកនៅច្រមសសរកន្លោង ឬកន្លែងសមរម្យណាមួយហៅថា “មេស្រូវ” ដោយមានជំនឿថាឱ្យស្រូវឆ្នាំថ្មីដុះដាលរាលគុម្ពល្អ បានផលបរិបូណ៍ (រូបលេខ១០-១១)។
អត្ថន័យចម្បងនៃពិធីឡើងអ្នកតា ឬច្រត់ព្រះនង្គ័លក្នុងភូមិចំណារចាស់ គឺជាការបើក “វដ្ដស្រូវ” ពោលទាក់ទងនឹងការធ្វើស្រែ ឬមុននឹងរដូវធ្វើស្រែមកដល់។ ទន្ទឹមនេះ អ្វីដែលគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ “ស្រែ” នៅក្នុងកិច្ចខាងលើ គឺការយក “ក្រមា” ទៅក្រាលខាងមុខខ្ទមអ្នកតា ធ្វើជានិមិត្តរូប (មួកចន្លោះក្រមានោះឧបកិច្ចជាត្រពាំង ឬថ្លុកទឹក) ដ្បិតជាស្រែដែលមានគ្រាប់ស្រូវពោរពេញ តាមអ្វីដែលរូបស្នងព្រាចទៅ។ សូមរំឭកថាក្នុងគំនិតអ្នកស្រែចម្ការទូទៅ “ពិសាខ” ជាខែដើមឆ្នាំ ពោលគឺដើមឆ្នាំនៃរដូវធ្វើស្រែសាបព្រោះដកស្ទូង។ ដូច្នេះជារួមមក ក្រមានៅក្នុងពិធីទាំងនៅខេត្តសៀមរាប និងខេត្តកំពង់ធំ គឺជានិមិត្តរូបសំខាន់ហួសពីការប្រើប្រាស់ធម្មតាក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ៕
អត្ថបទដោយ៖ ហៀន សុវណ្ណមរកត
