បុរាណដ្ឋានភ្នំបាយង្កោ មានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិត្រពាំងស្រង់ ឃុំព្រះបាទជាន់ជុំ ស្រុកគិរីវង្ស ខេត្តតាកែវ។ សិលាចារឹកភ្នំបាយង្កោ K.1239 នេះ រកឃើញនៅចន្លោះប្រាសាទព្រះគោ ផ្លូវឡើងទៅកាន់ប្រាសាទភ្នំបាយង្កោ ក្នុងពេលស្ថាបនាផ្លូវសម្រាប់ឡើងទៅកាន់ប្រាសាទភ្នំបាយង្កោ។ បន្ទាប់ពីរកឃើញហើយ សិលាចារឹកនេះគេយកទៅរក្សាទុកនៅទីតាំងដដែលនោះអស់មួយរយៈកាល។ ក្រោយមក ទើបព្រះសង្ឃដែលគង់នៅវត្តពោធិវង្សលើ (ហៅវត្តលើ) បានយកមករក្សាទុកនៅវត្តរហូតមកទល់បច្ចុប្បន្ន។ តើសិលាចារឹកនេះ មានខ្លឹមសារ និងអត្ថន័យយ៉ាងដូចម្តេចខ្លះ?
អត្ថបទសិលាចារឹកនេះ សរសេរជាភាសាសំស្រ្កឹត និងខ្មែរ មានចំនួន ១៥ បន្ទាត់ ដែលជាប្រភេទបង្គោលសីមាថ្មភក់ ចារឹកនៅសម័យមុនអង្គរ ប៉ុន្តែមួយបន្ទាត់ចុងក្រោយជាអក្សរសម័យអង្គរ ដែលមានសំណេរថា “វ្រះក” (កម្រតេង អញ)។ គួរឱ្យកត់សម្គាល់ សិលាចារឹកនេះបានផ្តល់កាលបរិច្ឆេទជាក់លាក់នៅក្នុងមហាសករាជឆ្នាំ ៥៨៤ ត្រូវនឹងគ្រិស្តសករាជឆ្នាំ ៦៦២ ដែលរៀបរាប់អំពីព្រឹត្តិការណ៍របស់ព្រះបាទស្រីជ័យវម៌្ម (ទី១)។ សិលាចារឹកនេះ ចារឹកដោយមន្រ្តីម្នាក់របស់ព្រះបាទស្រីជយវម៌្មទី១ ឈ្មោះថា “អាចារ្យកវិចន្ទ្រ”។ ទោះបីសិលាចារឹកនេះ ចារឹកនៅក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះបាទស្រីជយវម៌្មទី១យ៉ាងនេះក្តី អត្ថបទនេះបានរំឭកទៅដល់ព្រះរាជាអង្គមុនចំនួន ២ ព្រះអង្គ គឺព្រះបាទឝ្រីឦឝានវម៌្មទី១ និងព្រះបាទឝ្រីភវវម៌្មទី២។ ចំពោះខ្លឹមសារជារួមនៃសិលាចារឹកនេះ រៀបរាប់អំពី៖
- ស្លោកទី១ ជាស្លោកនមស្ការគោរពបូជាដល់ព្រះឝ្រីយជ្ញបតីឝ្វរ
- ស្លោកទី២ ពណ៌នាអំពីមន្ត្រីម្នាក់ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទឝ្រីឦឝានវម៌្មទី១
- ស្លោកទី៣ ពណ៌នាអំពីមន្ត្រីម្នាក់ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទឝ្រីភវវម៌្មទី២
- ស្លោកទី៤ ពណ៌នាអំពីមន្ត្រីម្នាក់ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទឝ្រីជយវម៌្មទី១
- ស្លោកទី៥ ពណ៌នាការកសាងប្រតិមាព្រះព្រះយជ្ញេឝ្វរដោយអាចារ្យកវិចន្ទ្រ
- ស្លោកទី៦ ពណ៌នាកាលបរិច្ឆេទ៥៨៤ នៃសករាជជាឆ្នាំកសាងព្រះប្រតិមា
- ស្លោកទី៧ ជាពាក្យបណ្ដាសា។
អត្ថបទចារឹក និងសេចក្តីប្រែ
១. ជយតីន្ទ្រាទិទេវាស្យ ឝ្ឝ្រីមាន្យជ្ញបតីឝ្វរះ
ជិតស្វរាជ្ញៃយ៌្យស្សាធុ- តាប៌ិ្បតោភុវិយជ្វភិះ។
ប្រែថា៖ ព្រះយជ្ញបតីឝ្វរដ៏មានសិរីតែងតែឈ្នះ ទ្រង់ជាប្រមុខនៃពួកទេព្តាទាំងពួង មានព្រះឥន្ទ្រជាអាទិ៍ ទ្រង់បានឈ្នះហើយដោយអាជ្ញាដ៏ត្រឹមត្រូវ ប្រកបដោយសប្បុរសភាព ទ្រង់ត្រូវបានបូជាថ្វាយដោយពិធីបូជាយញ្ញទាំងឡាយជាច្រើនលើលោក។
២. វិ[ភូ]តិជៃកមាត្រេណ រាជ្ញា ឝ្រីឝានវម៌្មណា
យោមាត្យខ្យោធិក្ឫតម៑ ក្ឫតជ្ញោ លេខវាចកះ។
ប្រែថា៖ មន្ត្រីម្នាក់ណាជាអាមាត្យត្រួតអធិការកិច្ចជាអ្នកជំនាញនូវកិច្ចការ និងជាលេខាធិការ (ដែលត្រូវបានតែងតាំងហើយ) ដោយព្រះរាជាព្រះបាទឝ្រីឦឝានវម៌្មទី១ ជាស្ដេចដែលមានមហាអំណាចដ៏ឆាប់រហ័ស។
៣. ឝៅយ៌្យត្យាគាទិយុក្តេន រាជ្ញា ឝ្រីភវវម៌្មណា
យឝ្ចាធ៌វស្តុគណនា- និយុក្តោ លេខវាចកះ។
ប្រែថា៖ មន្ត្រីម្នាក់ណាក៏ជាមន្ត្រីបម្រើខាងគណនានៃភស្តុភារពាក់កណ្ដាល និងជាលេខាធិការ (ដែលត្រូវបានតែងតាំងហើយ) ដោយព្រះរាជាព្រះបាទឝ្រីភវវម៌្មទី២ ដែលជាស្ដេចប្រកបដោយភាពក្លាហាន និងការបរិច្ចាគទានជាអាទិ៍។
៤. អាចម្បាទ្ភូមិជយិនា រាជ្ញាឝ្រីជយវម៌្មណា
សន្មាន្យសិទ្ធាយតន- បាលនេ……មត៌ិ្បតះ។
ប្រែថា៖ (មន្ត្រីម្នាក់ណាជាអ្នកទទួលបាន) នូវគ្រឿងឥស្សរិយយស (សន្មាន្យសិទ្ធ) ផ្នែកខាងជ្រោមជ្រែងអភិបាលកិច្ច…………………… ដែលត្រូវបានប្រទានឱ្យហើយដោយព្រះរាជាព្រះបាទឝ្រីជយវម៌្មទី១ ដែលជាស្ដេចមានជ័យជម្នះឈ្នះជុំវិញរហូតដល់ប្រទេសចាម្ប៉ា។
៥. អាចាយ៌្យកវិចន្ទ្រេណ គ……………………..
យជ្ញេឝ្វរប្រតិមា …………………………។
ប្រែថា៖ ព្រះប្រតិមានៃព្រះយជ្ញេឝ្វរ……………(ត្រូវបានកសាងហើយ) ដោយព្រះអាចារ្យ កវិចន្ទ្រ ដែលជាអ្នក…………………….នោះឯង។
៦. ចតុទ៌ី្វបេឞុគណិតេ ឝក ……………………..
រោហិណីន្ទុយ៌្យទាបៅឞ សិតៃក…………………..។
ប្រែថា៖ ក្នុងឆ្នាំ ៥៨៤ នៃសករាជ…………………. …………………នាថ្ងៃមួយកើត ខែបុស្ស(បៅឞ) ចំពេលព្រះចន្ទ្រសោយរោហិណីនក្សត្រឫក្ស។
៧. យទ្ទត្តមស្មៃទាសាទិ តេបាប្យបហរន្តិយេ
តេយាន្ត្វវីចីនរកម៑ ទីគ៌្ឃ[កាលំ]សវាន្ធវម៑។៚
ប្រែថា៖ អ្វីណាដែលបានបូជាថ្វាយហើយដោយពួកយើងទាំងឡាយ ពួកជនមានចិត្តបាបទាំងឡាយណាលួចយកទៅ ជនទាំងឡាយនោះសូមឱ្យធ្លាក់ចុះទៅកាន់អវិចីនរក ដោយព្រមទាំងពូជពង្សវង្សត្រកូល ដ៏រាបអស់កាលដ៏វែងអង្វែងទៅហង!។
សរុបជារួមមក សិលាចារឹកភ្នំបាយង្កោ (K.1239) បានផ្តល់ព័ត៌មានមួយចំនួនអំពីមន្រ្តី និងព្រឹត្តិការណ៍ពាក់ព័ន្ធជាមួយការកសាងប្រតិមា នៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទស្រីជយវម៌្មទី១ នៅក្នុងមហាសករាជឆ្នាំ ៥៨៤ ត្រូវនឹងគ្រិស្តសករាជឆ្នាំ៦៦២។ ព្រមទាំងបានបង្ហាញអំពីវីរភាពរបស់ព្រះបាទស្រីជយវម៌្មទី១ ដែលជាស្ដេចមានជ័យជម្នះឈ្នះជុំវិញរហូតដល់ប្រទេសចាម្ប៉ា។
————-
Phnom Bayang inscription, located in Trapeang Srang village, Preah Bat Choin Chum commune, Kirivong district, Takeo province. This inscription provides details concerning the officials and circumstances surrounding the erection of the statue during the reign of King Śrī Jayavarman I (Mahāsakaraj 584, corresponding to 662 CE). The information also highlights the valor and military successes of King Śrī Jayavarman I, a monarch whose triumphs extended as far as the kingdom of Champa.
អត្ថបទដោយ៖ លោក កំ វណ្ណារ៉ា និងព្រះតេជគុណ អេង សុគង់
