ករណីមួយបែប នៃកិច្ចលេងភ្លេងរករូប

នៅតាមនិគមជនបទខ្មែរ វប្បធម៌ក្នុងការនេសាទមានរបៀបរបបដូចគ្នាខ្លះ និងមិនដូចគ្នានៅក្នុងជំនឿជីវចល “រូប” ឬ “រូបស្នង” សំដៅលើអ្នកដែលជាយាននាំមនុស្សឱ្យស្គាល់អមនុស្ស ឬនាំអមនុស្សឱ្យចូលមកសណ្ឋិតក្នុងខ្លួនដែលមានទាំងភេទប្រុស និងភេទស្រី ពោល គឺជាបុគ្គលដែលសំខាន់បំផុតនៅក្នុងកិច្ចពិធី ជាពិសេស កិច្ចលៀងអារក្ស។ ប្រសិនបើរូបស្នងស្លាប់ ឬពុំមានអ្នកណាស្នងបន្ត គេតម្រូវឱ្យរករូបស្នងថ្មី ដើម្បី​ឱ្យមកស្នងជំនួស និងថែរក្សារណ្តាប់របស់អារក្សបន្តទៀត ដូចជា តោក ដាវ ស្គរ ជើងហឹង សម្លៀកបំពាក់ជាដើម។ បន្ទាប់ពីរូបស្នងចាស់ចែកស្ថានទៅ យ៉ាងយូរពីរ ឬបីឆ្នាំក្រោយមក សិស្សគណ ស្នំ និងចាស់ទុំក្នុងភូមិ តែងរៀបចំកិច្ចពិធីម្យ៉ាងសម្រាប់រករូបស្នងថ្មី ដែលគេច្រើនហៅថា “លេងភ្លេងរករូប”។ តើកិច្ចនេះមានគ្រឿងរណ្តាប់ និងដំណើរនៃកិច្ចយ៉ាងដូចម្តេចខ្លះ?

ដូចដែលបានបង្ហាញខាងលើ រូបស្នង គឺជាយានដើម្បីឱ្យមនុស្សអាចឆ្លើយឆ្លងជាមួយអមនុស្សបាន ពោល គឺអាចប្រាប់អំពីកង្វល់ ឬទុក្ខវេទនារបស់ខ្លួន ហើយបានឮចម្លើយពីគ្រូរបស់ខ្លួន។ ទាំងនេះហើយដែលជាមូលហេតុដែលគ្រប់គ្នាខិតខំលេងភ្លេងរករូបស្នងថ្មី ហើយរូបស្នងថ្មីអាចជាអ្នកជាប់ខ្សែស្រឡាយខ្លួន ឬក៏ជាសិស្សគណរបស់គ្រូអារក្ស។ ប្រសិន បើកំពុងលេងភ្លេងស្រាប់តែមានសិស្សណាម្នាក់ មានអាការៈខុសពីធម្មតា ញ័រញាក់ ហើយស្ទុះទៅរាំ នោះគេយល់ថា អ្នកនោះហើយជារូបស្នងថ្មី ដើម្បីបន្តថែរក្សាតោកហឹងគ្រូ។

នៅក្នុងភូមិសំបូរ​ (តំបន់ប្រាសាទសំបូរព្រៃគុក) ពិធីលេងភ្លេងរករូប មានតំឡើងរោងដូចទៅនឹងរោងលៀងអារក្សដែរ។ នៅជ្រុងឦសានរោង មានរៀបជារាន ឬរានទិសចំនួន ២ ថ្នាក់ ដែលចងដោយស្លឹកអន្សែ។ គួរឱ្យកត់សម្គាល់​ នៅខាងលើរានទិសមានដាក់ចេកមួយស្និត ដូងមួយផ្លែ និងដាវមួយដាក់បញ្ឈរនៅចំពីមុខរាន។ លើសពីនេះ នៅក្បែររានទិស មានធ្នើរមួយដាក់ពែជ្រុង (៨ជ្រុង) និងពែច្រមុះជ្រូកនៅនឹងដីផ្ទាល់តែម្តង។ ចំពោះគ្រឿងរណ្តាប់ក្នុងរោងវិញ គឺមានលក្ខណៈដូចគ្នាទៅនឹងពិធីលៀងគ្រូ ឬលៀងអារក្សដែរ ពោល គឺគ្រាន់តែពិធីលៀងអារក្សគេធ្វើនៅពេលយប់ រីឯលេងភ្លេងរករូបគេប្រារព្ធធ្វើនៅពេលថ្ងៃ ដែលរណ្តាប់ទាំងនោះមានដូចជា ជមច្រុះ ស្លាធម៌តូច ស្លាធម៌ធំ ព្រះពិស្ណុការភ្លេង សម្លៀកបំពាក់គ្រូអារក្ស ស្រា ទឹកក្រូច។ល។ ចំពោះ ស្រា និងទឹកក្រូច គេទុកប្រើប្រាស់ក្នុងសម្រាប់កិច្ចចែកចាយ ដែលជាទូទៅអ្នកភ្លេងលេងបទស្រាទម្លាក់នៅក្នុងកិច្ចនេះ ហើយគ្រូអារក្សចូលសណ្ឋិតក្នុងរូបស្នង យកស្រា និងទឹកក្រូចមកចែកដល់មនុស្សនៅក្នុងរោងពិធី។ ក្នុងរូបលេខ ៧ នៅជ្រុងនិរតីនៃរោង គេឃើញមានបាំងក្រមា (តំណាងឱ្យជញ្ជាំង) នៅខាងលើមានស្លឹកម្លូស្លា និងស្លឹកពោលិយម (ដែលតំណាងឱ្យផ្កា) ឯក្រមាខាងលើនោះទៀតសោត (តំណាងឱ្យពិតាន) ពោល គឺសម្រាប់កិច្ចបេះផ្កាសាពិតាន។

ក្រោយពីសែនព្រះពិស្ណុការភ្លេងរួច ភ្លេងចាប់ផ្តើមលេងមួយសន្ទុះទើបមានរូបស្នងចាស់ៗមករាំកម្សាន្ត។ លុះមួយសន្ទុះក្រោយមក ទើបយើងឃើញមានស្ត្រីម្នាក់ ដែលត្រូវជាសិស្សគណរបស់គ្រូអារក្ស មានអាការៈញ័រញាក់ ដែលជាសញ្ញាមួយបញ្ជាក់ឱ្យឃើញថា ស្រីរូបនោះជារូបស្នងថ្មី។ ក្រោយឃើញមានសភាពបែបនេះ រូបស្នងចាស់ៗបានចូលទៅសួរនាំ លួងលោមឱ្យអារក្សដែលពុំមានរូបនោះចូលមករាំសប្បាយនឹងគេ ព្រមទាំងយកសម្លៀកបំពាក់មកស្លៀកឱ្យថែមទៀតផង។ បើទោះជាយ៉ាងនេះក្តី អារក្សហាក់បីដូចជាមិនសណ្ឋិតនៅក្នុងខ្លួនរូបថ្មីដដែល ម្ល៉ោះហើយ បានជាមានមតិមួយចំនួនថា អាចមកពី “ភ្លេងលេងមិនល្អ” ឬ “ភ្លេងមិនឡើង”។ គំនិតមួយទៀតថា អារក្សមិនទាន់ស្គាល់រូបស្នងថ្មីពុំច្បាស់ ទើបបានជាមិនចូល ពោល គឺរូបស្នងថ្មីពេក។ យើងមិនអាចសន្និដ្ឋានបាននៅឡើយនោះទេថាមកពីកត្តាអ្វីឱ្យប្រាកដ ប៉ុន្តែតាមការចុះសង្កេតកិច្ចពិធីផ្សេងៗក្នុងភូមិសំបូរ យើងសាកល្បងពិចារណាអំពីភ្លេងអារក្ស ដ្បិត មេមត់ចូលស្រួល និងចេញទៅវិញស្រួល។ អ្នកភូមិហៅថា “ចេញទៅអស់” មានន័យថាពេលអមនុស្សចេញ គឺពុំមានទុក្ខលំបាកដល់រូបស្នង តែបើចេញមិនអស់ រូបស្នងហាក់បីជាទ្រោមខ្លួនអស់កម្លាំង និងញ័រញាក់ខ្លួនជាដើម ពោល គឺអាស្រ័យលើភ្លេង ដ្បិត បើកាលណាភ្លេងច្រៀងពេញចិត្ត គ្រូអារក្សនោះក៏ចេញទៅស្រួលដែរ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ភូមិសំបូរគ្រូអារក្សហាក់បីជាអើសអើង ពុំចង់ឱ្យក្រុមភ្លេងពីភូមិផ្សេងមកលេងនោះឡើយ។ ហេតុដូច្នេះហើយ ករណីអាចទៅរួចដែរថា អារក្សមិនចូលរូបស្នងថ្មី ដោយសារតែភ្លេងអារក្ស។ ដោយសារគ្រូអារក្សពុំជាន់រូបថ្មីដូច្នេះ កិច្ចលេងភ្លេងរកគ្រូនេះក៏បញ្ចប់ត្រឹមកិច្ចបេះផ្កាសាពិតាន។             សរុបមក សិស្សគណតែងតែត្រូវការរករូបស្នងថ្មីឱ្យគ្រូអារក្សរបស់ខ្លួន ដើម្បីបានសន្ទនាផ្ទាល់ជាមួយគ្រូរបស់ខ្លួន ពោល គឺបង្ហាញអំពីកង្វល់របស់ខ្លួនឱ្យគ្រូអារក្សបានដឹង និងពឹងពរជួយការពារ។ លើសពីនេះទៀត រូបស្នងចាស់ៗ ហាក់បីដូចជាត្រូវការរូបស្នងថ្មីមកកាន់កាប់ និងថែរក្សារណ្តាប់គ្រូអារក្សបន្ត។ ទាំងនេះហើយ គឺជាទំនៀមទម្លាប់ដែលផ្ទេរបន្តពីមួយជំនាន់ទៅមួយជំនាន់ទៀត និងពុំបានន័យថារាល់គ្រប់ពិធីលេងភ្លេងរករូបស្នងថ្មី សុទ្ធសឹងតែអាចរករូបបាននោះទេ។ ជាក់ស្តែង មានរូបស្នងខ្លះថែរក្សាតោកគ្រូអារក្សដល់ទៅពីរ ព្រោះពុំមាននរណាអាចស្នងបន្តបាន។

—————–

In the context of local animistic beliefs, the terms “Rūp” or “Rūp Snang” (literally, “substitute body” or spirit medium) refer to the individual—who may be male or female—who serves as the vital vehicle for connecting the human world with the non-human spiritual realm. This individual is crucial to ritual performance, particularly in ceremonies such as the Liĕng Ārăk (Spirit Feast/Propitiation of the Ārăk spirits).

When a medium dies or when a successor is not immediately available, a new Rūp Snang must be sought to inherit the spiritual mandate and take custodianship of the spirits’ paraphernalia, which typically includes objects such as the spirit effigy (tŏk), swords, ceremonial drums, chœ̆ng hœng, and clothing. Following the death of the former medium, the disciples, attendants (sṇŏm), and village elders usually organize a specific ritual—commonly known as “Leng Phlĕng Rœk Rūp” (“Playing the Music to Seek the Medium”)—after a period of two to three years. However, the efficacy of this spirit-seeking ritual is not guaranteed. A key reason for failure to secure a new medium is often attributed to the musical performance being deemed inadequate (“phlĕng leng mĭn la’ā” or “phlĕng leng mĭn lœng”—i.e., the music being “poorly performed” or “failing to ascend”). Consequently, some mediums are compelled to maintain guardianship over two ārăk effigies simultaneously, due to the protracted inability to find a suitable replacement.

អត្ថបទដោយ៖ ស្រី សមប៊ុនណារ៉ុង